การเลือกพันธุ์ปลูก

การเลือกพันธุ์มันสำปะหลังที่เหมาะสำหรับปลูกในพื้นที่ใดพื้นที่หนึ่งนั้น ขึ้นอยู่กับหลายปัจจัย ที่สำคัญ ได้แก่ การเลือกพันธุ์ที่เหมาะสมกับลักษณะดิน พื้นที่ปลูก ความอุดมสมบูรณ์ของดิน ฤดูปลูก อายุเก็บเกี่ยว และระยะปลูก ซึ่งปัจจัยเหล่านี้มีส่วนช่วยในการเพิ่มผลผลิตมันสำปะหลัง และลดต้นทุนการผลิต ดังนี้

พันธุ์กับชนิดของเนื้อดิน

ดินที่ใช้ปลูกมันสำปะหลังในพื้นที่ที่ปลูกกันโดยทั่วไปมักเป็นดินที่มีปฏิกิริยาเป็นกรด เนื้อหยาบ และมีความอุดมสมบูรณ์ต่ำ เป็นดินทรายและดินร่วนปนทราย ที่มีปริมาณอินทรียวัตถุในดินต่ำถึงต่ำมากจึงมีการเลือกพันธุ์มันสำปะหลังให้เหมาะสมกับชนิดของเนื้อดินและความอุดมสมบูรณ์ของดินเพื่ออัตราการรอดหลังปลูกและผลผลิตที่สูงขึ้น ดังตารางที่ 1

ตารางที่ 1 พันธุ์มันสำปะหลังที่เหมาะสมกับชนิดของเนื้อดินแต่ละชนิด

ชนิดของเนื้อดิน	ลักษณะของเนื้อดิน	พันธุ์ที่เหมาะสม
ดินทราย	เนื้อดินมีลักษณะหยาบ (ทรายจัด) ความอุดมสมบูรณ์ต่ำมาก การระบายน้ำดีมาก พบมากในภาคตะวันออกและภาคตะวันออกเฉียงเหนือ	พันธุ์เกษตรศาสตร์ 50     พันธุ์ระยอง 72
ดินร่วนปนทราย	เนื้อดินค่อนข้างหยาบ ความอุดมสมบูรณ์ค่อนข้างต่ำ การระบายน้ำดี พบมากในทุกภาค	ระยอง 7  ระยอง 9 ระยอง 90  เกษตรศาสตร์ 50  ห้วยบง 60  ระยอง 72
ดินร่วนปนเหนียว	เนื้อดินปานกลางถึงค่อนข้างละเอียด ความอุดมสมบูรณ์ปานกลางถึงค่อนข้างดี การระบายน้ำปานกลาง พบมากในทุกภาค	ระยอง 5 ระยอง 7  ระยอง 11  ห้วยบง 80
ดินด่างหรือดินที่มีปูนปะปน	เนื้อดินปานกลาง มีเม็ดปูนปะปนสะสมที่ความลึกตั้งแต่ 50 – 100 เซนติเมตร ความอุดมสมบูรณ์ปานกลางถึงสูง การระบายน้ำปานกลางถึงดี มักมีปัญหาการขาดธาตุเหล็ก สังกะสี กำมะถัน พบมากตามที่ลาดเชิงเขาใกล้ภูเขาหินปูนในภาคกลาง ภาคตะวันตก และภาคเหนือ	ระยอง 11 ระยอง 5

พันธุ์กับโซนพื้นที่ปลูก

การเลือกพันธุ์มันสำปะหลังให้เหมาะกับพื้นที่ปลูกเป็นการลดต้นทุนการผลิต เนื่องจากไม่ต้องเสียค่าใช้จ่ายในการบำรุงและดูแลรักษาเพื่อปรับสภาพพื้นที่ปลูกให้เหมาะกับชนิดของพันธุ์นั้นๆ โดยการวางแผนผลิตมันสำปะหลังตามการแบ่งเขตการผลิตนิเวศน์เกษตรของกรมพัฒนาที่ดินได้แบ่งเขตการผลิตเป็น 7 เขต ดังตารางที่ 2

ตารางที่ 2 สายพันธุ์มันสำปะหลังที่เหมาะสมกับโซนพื้นที่ต่างๆ

โซน	ภูมิภาค	จังหวัด	สายพันธุ์ที่เหมาะสม
โซน1	ภาคตะวันออก	ปราจีนบุรี, ฉะเชิงเทรา, สระแก้ว, จันทบุรี, ระยอง และตราด	ระยอง 5 ระยอง 90 เกษตรศาสตร์ 50
โซน2	ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ตอนล่างเขตอับฝน	บุรีรัมย์, ชัยภูมิ และนครราชสีมา	ระยอง 72 ห้วยบง 60 เกษตรศาสตร์ 50
โซน3	ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ตอนล่างและชายแม่น้ำโขง	นครพนม, มุกดาหาร, ยโสธร, อำนาจเจริญ, อุบลราชธานี, ศรีสะเกษ และสุรินทร์	ระยอง 5 เกษตรศาสตร์ 50
โซน4	ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ตอนกลาง	มหาสารคาม, ร้อยเอ็ด, กาฬสินธุ์ และขอนแก่น	ระยอง 72 ระยอง 7 ระยอง 9 ระยอง 11 เกษตรศาสตร์ 50
โซน5	ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ตอนบน	เลย, หนองบัวลำภู, อุดรธานี, หนองคาย และสกลนคร	ระยอง 90 ระยอง 5 ระยอง 72 ระยอง 9 ระยอง 11 เกษตรศาสตร์ 50
โซน6	ภาคเหนือ	เชียงราย, อุดรดิตถ์, พิษณุโลก, นครสวรรค์, อุทัยธานี, กำแพงเพชร, เพชรบูรณ์, ตาก, สุโขทัย, แพร่, น่าน, ลำปาง, พะเยา และพิจิตร	ระยอง 5 ระยอง 7 เกษตรศาสตร์ 50
โซน7	ภาคกลาง	สระบุรี, ลพบุรี, ชัยนาท, สุพรรณบุรี, กาญจนบุรี, ราชบุรี และเพชรบุรี	ระยอง 5 ระยอง 90 เกษตรศาสตร์ 50

พันธุ์กับฤดูปลูก  

การปลูกมันสำปะหลังในประเทศไทย เกษตรกรสามารถเลือกปลูกได้ทั้งต้นฤดูฝน (กุมภาพันธ์ - เมษายน) และปลายฤดูฝน (พฤศจิกายน - มกราคม) มันสำปะหลังจะให้ผลผลิตหัวสดสูงสุดหากปลูกช่วงต้นฤดูฝน อย่างไรก็ตามการปลูกในช่วงปลายฝนหรือช่วงแล้ง สามารถลดปัญหาวัชพืช มีผลดีต่อการอนุรักษ์ดิน เนื่องจากช่วงแรกที่ปลูกแม้จะเติบโตช้า แต่ไม่มีฝนตกที่ทำให้เกิดการชะล้างของหน้าดิน เมื่อถึงฤดูฝนมันสำปะหลังจะเจริญเติบโตแผ่พุ่มใบทำให้ลดแรงปะทะจากฝน อีกทั้งมันสำปะหลังเป็นพืชที่สามารถทนแล้งได้ดี ซึ่งหลังจากปลูกและต้นพันธุ์สามารถตั้งตัวได้แล้ว เมื่อขาดฝนมันสำปะหลังจะลดพื้นที่ใบโดยการผลัดใบแก่และสร้างใบใหม่ให้น้อยลง ใบมีขนาดเล็กลง เพื่อลดการคายน้ำ โดยมันสำปะหลังแต่ละพันธุ์มีการตอบสนองต่อช่วงการปลูกและให้ผลผลิตที่ต่างกัน ดังตารางที่ 3

ตารางที่ 3 ปริมาณแป้งในหัวสด ผลผลิตหัวสด ผลผลิตแป้ง และผลผลิตมันเส้นของมันสำปะหลังแต่ละพันธุ์ เมื่อปลูกปลายฤดูฝนและต้นฤดูฝน

พันธุ์	ปริมาณแป้งในหัวสด (%)		ผลผลิตหัวสด (ตันต่อไร่)		ผลผลิตแป้ง (ตันต่อไร่)		ผลผลิตมันเส้น (ตันต่อไร่)
	ปลายฝน	ต้นฝน	ปลายฝน	ต้นฝน	ปลายฝน	ต้นฝน	ปลายฝน	ต้นฝน
* ระยอง 7	27.6	27.2	6.30	6.36	1.77	1.73	2.43	2.36
ระยอง 90	26.8	25.8	5.26	5.14	1.42	1.33	1.99	1.91
ระยอง 5	24.7	25.0	5.36	5.27	1.33	1.32	1.95	1.92
เกษตรศาสตร์ 50	26.1	24.4	5.48	5.98	1.45	1.51	2.05	2.19
ระยอง 72	22.5	22.9	5.55	5.81	1.25	1.33	1.92	2.05

หมายเหตุ * มันสำปะหลังพันธุ์ระยอง 7 เมื่อปลูกปลายฤดูฝนและต้นฤดูฝน มีปริมาณแป้งในหัวสด ผลผลิตหัวสด ผลผลิตแป้ง และผลผลิตมันเส้นที่สูงกว่าพันธุ์อื่นๆ

พันธุ์กับอายุเก็บเกี่ยว

มันสำปะหลังเป็นพืชอายุยาวสามารถเก็บเกี่ยวผลผลิตเมื่อใดก็ได้ แต่โดยปกติจะมีการเก็บเกี่ยวมันสำปะหลังมากในช่วงเดือนพฤศจิกายนถึงเดือนมีนาคม โดยเก็บเกี่ยวในช่วงเดือนกุมภาพันธ์ - เดือนมีนาคมมากที่สุด ส่วนช่วงต้นฝนและกลางฝน (เมษายน - ตุลาคม) มีการเก็บเกี่ยวน้อยมาก อายุของมันสำปะหลังที่เกษตรกรทำการเก็บเกี่ยวมีอายุ 8 – 12 เดือน โดยเก็บเกี่ยวให้ทันเวลาที่จะเตรียมดินปลูกมันสำปะหลังในฤดูถัดไป นอกจากนี้มันสำปะหลังที่เก็บเกี่ยวเมื่ออายุได้ 12 เดือน ให้ผลผลิตหัวแห้งสูงกว่าเมื่ออายุ 8 เดือน ไม่ว่าจะปลูกเดือนใดก็ตาม อย่างไรก็ตาม ปัจจัยที่ทำให้เกษตรกรตัดสินใจเก็บเกี่ยวผลผลิต ได้แก่ ราคาหัวมันสำปะหลัง ฐานะทางเศรษฐกิจ ฤดูกาล แรงงานและที่สำคัญ คือ พันธุ์ที่ปลูก ดังตารางที่ 4

ตารางที่ 4 พันธุ์ที่เหมาะสมกับอายุเก็บเกี่ยวที่ต่างกัน

อายุเก็บเกี่ยว	พันธุ์ที่เหมาะสม
8 – 12 เดือน	ระยอง 90  ระยอง 7  ระยอง 5  เกษตรศาสตร์ 50                  ห้วยบง 60  ห้วยบง 80
มากกว่า 12 เดือน	ระยอง 9  ระยอง 11

พันธุ์กับระยะปลูก

การปลูกมันสำปะหลังมีระยะปลูกที่แตกต่างกันขึ้นอยู่กับพันธุ์และความอุดมสมบูรณ์ของดิน  ระยะปลูกที่ส่งเสริมให้เกษตรกรปลูกโดยทั่วไปตามมาตรฐานคือ 1.00 X 1.00 เมตร ในปัจจุบันพบว่า ระยะปลูกมันสำปะหลังใช้ระยะระหว่างแถวและระยะระหว่างต้นแคบลง เช่น 0.80 X 0.80 1.00 X 0.50 และ 1.00 X 0.80 เมตร เป็นต้น เนื่องจากการใช้ระยะปลูกที่แคบลงเป็นผลมาจากความต้องการให้มันสำปะหลังเติบโตคลุมพื้นที่ปลูกมากขึ้น เพื่อลดปัญหาในการกำจัดวัชพืช และให้ได้จำนวนหัวต่อพื้นที่มากขึ้น ส่งผลให้ผลผลิตต่อพื้นที่สูง ส่วนการปลูกในระยะที่มากกว่า 1.00 เมตร เพื่อให้สะดวกต่อการใช้เครื่องจักรกล และระบบการปลูกพืชแซม โดยการปลูกพืชแซมสามารถช่วยรักษาอินทรีย์วัตถุในดินได้ยาวนานกว่า ลดการไหล่บ่าของน้ำ และลดการชะล้างพังทลายของดินบนพื้นที่ปลูกมันสำปะหลังที่มีความลาดเอียง โดยเกษตรกรสามารถพิจารณาระยะปลูกตามความเหมาะสมของพันธุ์มันสำปะหลัง ดังตารางที่ 5

ตารางที่ 5 พันธุ์ที่เหมาะสมกับระยะปลูกที่ต่างกัน

ระยะปลูก (ระหว่างแถว X ระหว่างต้น)	พันธุ์ที่เหมาะสม
0.80 x 0.80 เมตร	ห้วยบง 80  ระยอง 5  ระยอง 72
1.00 x 0.50 เมตร	ระยอง 5
1.00 x 0.80 เมตร	ทุกพันธุ์ สำหรับพันธุ์เกษตรศาสตร์ 50 ใช้ในกรณีดินที่อุดมสมบูรณ์  ปานกลางถึงต่ำ
1.20 x 0.60 เมตร	เกษตรศาสตร์ 50  ห้วยบง 80
1.20 x 0.80 หรือ1.00 x 1.00 เมตร	ทุกพันธุ์ สำหรับเกษตรศาสตร์ 50 ใช้ในกรณีดินอุดมสมบูรณ์ สำหรับห้วยบง 60 ควรปลูกด้วยระยะที่กว้างกว่า 1.00 x 1.00 หรือ 1.20 x 0.80
1.20 x 1.00 เมตร	ไม่เหมาะกับพันธุ์ระยอง 5  ระยอง 72  และระยอง 7 ส่วนพันธุ์อื่น ๆ จะปลูกได้หากดินมีความอุดมสมบูรณ์สูง
1.20 x 1.20 เมตร	ห้วยบง 60 เกษตรศาสตร์ 50 ปลูกในดินอุดมสมบูรณ์สูง