การจำแนกพันธุ์

มันสำปะหลังที่พัฒนาโดยมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์

เกษตรศาสตร์ 50

เกษตรศาสตร์ 72

ห้วยบง 60

ห้วยบง 80

ห้วยบง 90

มันสำปะหลังที่พัฒนาโดยกรมวิชาการเกษตร

ระยอง 1

ระยอง 5

ระยอง 72        

ระยอง 90

ระยอง 9

ระยอง 11

ระยอง 7

ระยอง 86-13

มันสำปะหลังจากความร่วมมือหลายหน่วยงาน (สวทช กรมวิชาการเกษตร และมหาวิทยาลัยมหิดล)

พิรุณ 1

มันสำปะหลัง (ชื่อวิทยาศาสตร์: Manihot esculenta (L.) Crantz) เป็นพืชหัวชนิดหนึ่ง มีชื่อเรียกทั่วไปในภาษาอังกฤษว่า แคสซาวา (Cassava) หรือทาปิโอก้า (Tapioca) ประเทศแถบแอฟริกาเรียกชื่อภาษาฝรั่งเศสว่า แมนิออค (Manioc) มีถิ่นกำเนิดในอเมริกาใต้ ซึ่งมีการปลูกมันสำปะหลังมา 3,000 ถึง 7,000 ปีต่อมาได้ขยายไปสู่แหล่งอื่นๆ สำหรับประเทศไทยนั้นไม่มีหลักฐานที่แน่ชัดว่ามีการนำมันสำปะหลังเข้ามาปลูกเมื่อใด แต่คาดว่ามีการนำมันสำปะหลังมาจากประเทศมาเลเซียเมื่อปี พ.ศ.2329 โดยมีชื่อเรียกในระยะต่อมาว่า มันไม้และมันสำโรง

มันสำปะหลัง
อาณาจักร:	Plantae
หมวด:	Magnoliophyta
ชั้น:	Magnoliopsida
อันดับ:	Malpighiales
วงศ์:	Euphorbiaceae
วงศ์ย่อย:	Crotonoideae
เผ่า:	Manihoteae
สกุล:	Manihot
สปีชีส์:	M. esculenta

มันสำปะหลังมีทั้งชนิดหวาน (Sweet Type) มีปริมาณกรดไฮโดรไซยานิคต่ำ ใช้เพื่อการบริโภค เช่น พันธุ์ห้านาที และมันสำปะหลังชนิดขม (Bitter Type) มีกรดไฮโดรไซยานิคสูง เป็นพิษและมีรสขม ไม่เหมาะสำหรับการบริโภค แต่เหมาะใช้ในอุตสาหกรรมผลิตแป้งและอาหารสัตว์ เช่น พันธุ์ระยอง 90 ระยอง 7 ระยอง 9 ระยอง 5 ระยอง 11 ระยอง 72 ระยอง 1 ห้วยบง 80 ห้วยบง 60 เกษตรศาสตร์ 50 เกษตรศาสตร์ 72 ระยอง 86-13 และห้วยบง 90 เป็นต้น   

หน่วยงานที่มีบทบาทในการพัฒนาพันธุ์มันสำปะหลัง ได้แก่ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์และกรมวิชาการเกษตร ได้จำแนกพันธุ์มันสำปะหลังในประเทศไทย ตามลักษณะของสี รูปร่าง ลักษณะทรงต้น ใบ และ การแตกกิ่ง โดยลักษณะเด่นที่สามารถใช้จำแนกพันธุ์ในปัจจุบัน มีดังนี้

ลักษณะเด่นที่ใช้จำแนกพันธุ์

• สียอดอ่อน สามารถสังเกตได้จากสีของยอดอ่อนมันสำปะหลังที่ยังไม่คลี่ออกมา ได้แก่

1. สีเขียว เช่น พันธุ์ห้านาที ห้วยบง 90 ระยอง 90 ระยอง 7 ห้วยบง 80 และระยอง 9 เป็นต้น
2. สีม่วงอมเขียว เช่น พันธุ์ระยอง 11 เป็นต้น
3. สีม่วงอมน้ำตาล เช่น พันธุ์ระยอง 86-13 ระยอง 5 เป็นต้น
4. สีม่วง เช่น พันธุ์ระยอง 72 ระยอง 1 เกษตรศาสตร์ 50 เกษตรศาสตร์ 72 และห้วยบง 60 เป็นต้น

• ขนที่ยอดอ่อน มันสำปะหลังพันธุ์ที่ไม่มีขนอ่อนมักจะมีลักษณะเงา มัน ส่วนมันสำปะหลังที่มีขนอ่อนมักจะมีลักษณะด้าน เมื่อสัมผัสจะนุ่มมือ ได้แก่

1. ยอดอ่อนมีขน เช่น พันธุ์ระยอง 60 และระยอง 1 เป็นต้น
2. ยอดอ่อนไม่มีขน เช่น พันธุ์ห้านาที ห้วยบง 90 ระยอง 90 ระยอง 7 ห้วยบง 80 ระยอง 9 ระยอง 11 ระยอง 86-13 ระยอง 5 ระยอง 72 เกษตรศาสตร์ 50 เกษตรศาสตร์ 72 และ ห้วยบง 60 เป็นต้น

• สีก้านใบ สีของก้านใบ ดูที่ก้านใบในตำแหน่งใบที่ 5 จากใบยอดที่คลี่เต็มที่แล้ว 5 ใบจากยอด เมื่ออายุประมาณ 3 – 6 เดือนหลังปลูก ได้แก่

1. สีเขียวอ่อน เช่น พันธุ์ระยอง 90 เป็นต้น
2. สีเขียวอมชมพู เช่น พันธุ์ระยอง 7 และระยอง 9 เป็นต้น
3. สีเขียวอมแดง เช่น พันธุ์ระยอง 1 ระยอง 11 ระยอง 86-13 ห้วยบง 90 และห้วยบง 80 เป็นต้น
4. สีแดงเข้ม เช่น พันธุ์ห้านาที ระยอง 5 และระยอง 72 เป็นต้น
5. สีเขียวอมม่วง เช่น พันธุ์เกษตรศาสตร์ 72 เกษตรศาสตร์ 50 และห้วยบง 60 เป็นต้น

• รูปร่างของแฉกที่อยู่กลางใบ ใบมันสำปะหลังเป็นแบบใบเดี่ยว แผ่นใบเว้าเป็นแฉก มีรูปร่างและจำนวนแฉกแตกต่างกันไปตามพันธุ์ โดยปกติมี 3 – 9 แฉก ยาวประมาณ 4 – 20 เซนติเมตร กว้างประมาณ 1 – 6 เซนติเมตร รูปทรงของแฉกแตกต่างกัน เช่น เรียวยาว สั้นป้อม สังเกตุเมื่ออายุประมาณ 3 – 4 เดือนหลังปลูก โดยดูในตำแหน่งใบที่ 5 จากใบยอดที่คลี่เต็มที่ ได้แก่

1. รูปแถบ (linear)
2. รูปรี (elliptic)
3. รูปใบหอก (lanceolate) เช่น พันธุ์ห้านาที ระยอง 1 ระยอง 90 ระยอง 5 ระยอง 7 ระยอง 9 ระยอง 72 ห้วยบง 60 ห้วยบง 80 ห้วยบง 90 เกษตรศาสตร์ 50 เกษตรศาสตร์ 72 และระยอง 11 เป็นต้น
4. รูปใบหอกกลับ (oblanceolate) เช่น ระยอง 86-13 เป็นต้น
5. รูปไวโอลิน (pandurate)

• สีลำต้น ได้แก่

1. สีเขียวเงิน เช่น พันธุ์ระยอง 1 ระยอง 72 ระยอง 11 ระยอง 86-13 เกษตรศาสตร์ 50 เกษตรศาสตร์ 72 ห้วยบง 60 ห้วยบง 90 และห้วยบง 80 เป็นต้น
2. สีเขียวอมน้ำตาล เช่น พันธุ์ระยอง 5 เป็นต้น
3. สีน้ำตาลอมเหลือง เช่น พันธุ์ระยอง 9 เป็นต้น
4. สีน้ำตาลอมส้ม เช่น พันธุ์ระยอง 90 เป็นต้น
5. สีน้ำตาลอ่อน เช่น พันธุ์ระยอง 7 และระยอง 60 เป็นต้น

• ลักษณะหูใบ ส่วนของโคนก้านใบที่ติดกับลำต้นมีหูใบ (stipule) มีรูปร่าง ขนาด และสีเฉพาะแต่ละพันธุ์ เช่น พันธุ์ระยอง 72 หูใบมีสีแดงเข้มปลายหูใบงอนขึ้นคล้ายขนตา พันธุ์ระยอง 11 หูใบมีสีเขียวคาดสีแดง และพันธุ์ห้วยบง 60 หูใบมีสีเขียวยาว เป็นต้น

• ลักษณะทรงต้นหรือการแตกกิ่ง บางพันธุ์ลำต้นเป็นต้นเดี่ยว ไม่มีการแตกกิ่ง บางพันธุ์มีการแตกกิ่งหลายระดับ โดยเท่าที่พบจะไม่เกิน 4 กิ่ง พันธุ์ที่มีการแตกกิ่งมากและแตกกิ่งหลายระดับจะมีลักษณะเป็นพุ่มเตี้ย พันธุ์ที่มีการแตกกิ่งน้อยจะสูง ได้แก่

1. ทรงต้นแตกกิ่ง 0 – 1 ระดับ เช่น พันธุ์ห้านาที ระยอง 1 ระยอง 7 ระยอง 9 ระยอง 86-13 เกษตรศาสตร์ 72 ห้วยบง 90 และระยอง 72 เป็นต้น
2. ทรงต้นแตกกิ่ง 1 – 3 ระดับ เช่น พันธุ์ระยอง 11 ระยอง 5 ห้วยบง 60 ห้วยบง 80 และเกษตรศาสตร์ 50 เป็นต้น
3. ทรงต้นแตกกิ่ง 2 – 4 ระดับ เช่น พันธุ์ระยอง 90 เป็นต้น

• สีเปลือกหัว เป็นลักษณะที่สังเกตได้ในระยะเก็บเกี่ยว ได้แก่

1. สีขาวครีม เช่นพันธุ์ระยอง 7 และระยอง 72 เป็นต้น
2. สีน้ำตาล เช่น พันธุ์ระยอง 11  เป็นต้น
3. สีน้ำตาลอ่อน เช่น พันธุ์ระยอง 1 ระยอง 5 ระยอง 9 ระยอง 86-13 เกษตรศาสตร์ 50 เกษตรศาสตร์ 72 ห้วยบง 60 ห้วยบง 90 และห้วยบง 80 เป็นต้น
4. สีน้ำตาลเข้ม เช่น พันธุ์ห้านาที และระยอง 90 เป็นต้น

• สีเนื้อหัว ได้แก่

1. สีขาว เช่น พันธุ์ห้านาที ระยอง 1 ระยอง 5 ระยอง 7 ระยอง 72 ระยอง 90 ระยอง 9 ระยอง 11 ระยอง 86-13 เกษตรศาสตร์ 50 เกษตรศาสตร์ 72 ห้วยบง 60 ห้วยบง 90 และห้วยบง 80 เป็นต้น