การจำแนกพันธุ์

มันสำปะหลังเป็นพืชหัวชนิดหนึ่งมีชื่อเรียกกันทั่วไปในภาษาอังกฤษว่า แคสซาวา (Cassava) หรือ ทาปิโอก้า (Tapioca) ประเทศแถบแอฟริกา เรียกชื่อ ภาษาฝรั่งเศสว่า แมนิออค (Manioc) มันสำปะหลังมีถิ่นกำเนิดในอเมริกาใต้ เช่น ประเทศเปรู เม็กซิโก กัวเตมาลา ฮอนดูรัส และบราซิล ซึ่งมีการปลูกมันสำปะหลังมา 3,000 ถึง 7,000 ปีแล้ว ต่อมาได้ขยายไปสู่แหล่งอื่นๆ ของโลก โดยชาวโปรตุเกส และสเปน นำมันสำปะหลังจากเม็กซิโก มายังฟิลิปปินส์ ประมาณ ค.ศ.17 และชาวฮอลแลนด์ นำไปยังอินโดนิเซีย ประมาณ ค.ศ.18 สำหรับประเทศไทยนั้น ไม่มีหลักฐานที่แน่ชัดว่า มีการ นำมันสำปะหลังเข้ามาปลูกเมื่อใด แต่คาดว่ามีการนำมันสำปะหลังมาจากประเทศมาเลเซียเมื่อปี พ.ศ. 2329 โดยมีชื่อ เรียกในระยะต่อมาว่า มันไม้ และมันสำโรง คำว่าสำปะหลัง นั้นภาษามาเลเซียและอินโดนีเซียเรียกว่า Ubikayu แปลว่า พืชที่มีรากขยายใหญ่ และคล้ายกับภาษาชวาตะวันตกว่า "สัมเปอ (Sampeu)"

มันสำปะหลังที่ปลูกในประเทศไทย แบ่งเป็น 2 ชนิดคือ

1. ชนิดหวาน (Sweet Type)  เป็นมันสำปะหลังที่มีปริมาณกรดไฮโดรไซยานิคต่ำ ไม่มีรสขมใช้เพื่อการบริโภคของมนุษย์ มีทั้งชนิดเนื้อร่วนนุ่ม และชนิดเนื้อแน่น เหนียว แต่มีจำนวนน้อย
2. ชนิดขม (Bitter Type) เป็นมันสำปะหลังที่มีกรดไฮโดรไซยานิคสูง เป็นพิษ และมีรสขม ไม่เหมาะสำหรับ การบริโภคของมนุษย์ หรือใช้หัวมันสำปะหลัง สดเลี้ยงสัตว์โดยตรง แต่จะใช้สำหรับอุตสาหกรรมแปรรูปต่างๆเช่น แป้งมัน มันอัดเม็ด และแอลกอฮอล์ เป็นต้น เนื่องจากมีปริมาณแป้งสูง มันสำปะหลังที่ปลูกในประเทศ ไทยส่วนใหญ่เป็นชนิดขมสำหรับใช้ในอุตสาหกรรม

มันสำปะหลังสามารถปลูกได้หลายพื้นที่ของประเทศไทย ที่มีความแตกต่างกันทั้งในด้านสภาพแวดล้อมและสภาพอากาศ อย่างไรก็ดีมันสำปะหลังแต่ละพันธุ์สามารถเจริญเติบโตและให้ผลผลิตได้ดีในพื้นที่ที่แตกต่างกัน ดังนั้นการเลือกพันธุ์ที่เหมาะสมต่อพื้นที่ปลูกจะช่วยเพิ่มโอกาสในการได้ผลผลิตเต็มศักยภาพของพันธุ์ ปัญหาที่สำคัญในการเลือกพันธุ์มันสำปะหลัง คือ ไม่สามารถจำแนกพันธุ์มันสำปะหลังที่จะใช้ปลูกได้ เนื่องจากไม่ทราบลักษณะเด่นประจำพันธุ์ ส่งผลให้ไม่ได้ผลผลิตตามที่คาดการณ์และทำให้ไม่สามารถเลือกขยายพันธุ์มันสำปะหลังได้ตามจำนวนที่ต้องการ หน่วยงานที่มีการพัฒนาพันธุ์มันสำปะหลัง เช่น มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ และ กรมวิชาการเกษตร ได้จำแนกพันธุ์มันสำปะหลังในประเทศไทย โดยเฉพาะพันธุ์การค้าตามลักษณะเด่นของแต่ละพันธุ์

ลักษณะเด่นที่ใช้จำแนกพันธุ์

• สียอดอ่อน สามารถสังเกตได้จากสีของยอดอ่อนมันสำปะหลังที่ยังไม่คลี่ออกมา
  1. สีเขียวอ่อน เช่น พันธุ์ระยอง 90 ระยอง 3 ระยอง 7 ห้วยบง 80
  2. สีเขียว เช่น พันธุ์ระยอง 9
  3. สีม่วงอมเขียว เช่น ระยอง 60
  4. สีม่วงอมน้ำตาล เช่น พันธุ์ระยอง 5 ระยอง 11
  5. สีม่วง เช่น พันธุ์ระยอง 72 ระยอง 1 เกษตรศาสตร์ 50 ห้วยบง 60
• ขนที่ยอดอ่อน มันสำปะหลังพันธุ์ที่ไม่มีขนอ่อนมักจะมีลักษณะเงา มัน ส่วนมันสำปะหลังที่มีขนอ่อนมักจะมีลักษณะด้าน เมื่อสัมผัสจะนุ่มมือ
  1. ยอดอ่อนไม่มีขน เช่น พันธุ์ระยอง 90 ระยอง 5 ระยอง 7 ระยอง 9 ระยอง 72 ห้วยบง 60 ห้วยบง 80 ระยอง 11 เกษตรศาสตร์ 50
• สีก้านใบ สีของก้านใบ ดูที่ก้านใบในตำแหน่งใบที่ 5 จากใบยอดที่คลี่เต็มที่แล้ว 5 ใบจากยอด เมื่ออายุประมาณ 3 – 6 เดือนหลังปลูก
  1. สีเขียวอ่อน เช่น พันธุ์ระยอง 90
  2. สีเขียวอมชมพู เช่น ระยอง 3 ระยอง 7 ระยอง 9
  3. สีเขียวอมแดง เช่น พันธุ์ระยอง 1 ระยอง 60 ระยอง 11 ห้วยบง 60 เกษตรศาสตร์ 5 ห้วยบง 80
  4. สีแดงเข้ม เช่น พันธุ์ระยอง 5 ระยอง 72
• รูปร่างของแฉกที่อยู่กลางใบ ใบมันสำปะหลังเป็นแบบใบเดี่ยว แผ่นใบเว้าเป็นแฉก มีรูปร่างและจำนวนแฉกแตกต่างกันไปตามพันธุ์ โดยปกติมี 3 – 9 แฉก ยาวประมาณ 4 – 20 ซม. กว้างประมาณ 1 – 6 ซม. รูปทรงของแฉกแตกต่างกัน เช่น เรียวยาว สั้นป้อม สังเกตุเมื่ออายุประมาณ 3 – 4 เดือนหลังปลูก โดยดูในตำแหน่งใบที่ 5 จากใบยอดที่คลี่เต็มที่
  1. รูปแถบ (linear)
  2. รูปรี (elliptic)
  3. รูปใบหอก (lanceolate) เช่น พันธุ์ระยอง 90 ระยอง 5 ระยอง 7 ระยอง 9 ระยอง 72 ห้วยบง 60 ห้วยบง 80 ระยอง 11
  4. รูปใบหอกกลับ (oblanceolate)
  5. รูปไวโอลิน (pandurate) เช่น CMR35-22-19
• สีลำต้น
  1. สีเขียวเงิน เช่น พันธุ์ระยอง 1 ระยอง 72 ระยอง 11 เกษตรศาสตร์ 50 ห้วยบง 60 ห้วยบง 80
  2. สีเขียวอมน้ำตาล เช่น พันธุ์ระยอง 5
  3. สีน้ำตาลอมเหลือง เช่น พันธุ์ระยอง 9
  4. สีน้ำตาลอมส้ม เช่น พันธุ์ระยอง 90
  5. น้ำตาลอ่อน เช่น พันธุ์ ระยอง 3 ระยอง 7 ระยอง 60
• ลักษณะหูใบ ส่วนของโคนก้านใบที่ติดกับลำต้นมีหูใบ (stipule) มีรูปร่าง ขนาด และสีเฉพาะแต่ละพันธุ์ เช่นพันธุ์ระยอง 72 หูใบมีสีแดงเข้มปลายหูใบงอนขึ้นคล้ายขนตา พันธุ์ระยอง 11 หูใบมีสีเขียวคาดสีแดง และพันธุ์ห้วยบง 60 หูใบมีสีเขียวยาว
• ลักษณะทรงต้นหรือการแตกกิ่ง บางพันธุ์ลำต้นเป็นต้นเดี่ยว ไม่มีการแตกกิ่ง บางพันธุ์มีการแตกกิ่งหลายระดับ โดยเท่าที่พบจะไม่เกิน 4 กิ่ง พันธุ์ที่มีการแตกกิ่งมากและแตกกิ่งหลายระดับจะมีลักษณะเป็นพุ่มเตี้ย พันธุ์ที่มีการแตกกิ่งน้อยจะสูง ได้แก่
  1. ทรงต้นแตกกิ่ง 0 – 1 ระดับ เช่น พันธุ์ระยอง 1 ระยอง 7 ระยอง 9 ระยอง 60 ระยอง 72
  2. ทรงต้นแตกกิ่ง 1 – 3 ระดับ เช่น พันธุ์ระยอง 11 ระยอง 5 ห้วยบง 60 ห้วยบง 80 เกษตรศาสตร์ 50
  3. ทรงต้นแตกกิ่ง 2 – 4 ระดับ เช่น พันธุ์ระยอง 3 ระยอง 90
• ขั้วหัว เป็นลักษณะที่สังเกตได้ในระยะเก็บเกี่ยว ได้แก่
  1. มีขั้ว เช่น พันธุ์ระยอง 72
  2. ไม่มีขั้ว เช่น พันธุ์ระยอง 1 ระยอง 7 ระยอง 9 ระยอง 60 ระยอง 90 ระยอง 11 เกษตรศาสตร์ 50 ห้วยบง 60 ห้วยบง 80
• สีเปลือกหัว เป็นลักษณะที่สังเกตได้ในระยะเก็บเกี่ยว ได้แก่
  1. สีขาวครีม เช่นพันธุ์ระยอง 7 ระยอง 72
  2. สีน้ำตาล เช่น พันธุ์ ระยอง 11
  3. สีน้ำตาลอ่อน เช่น พันธุ์ระยอง 1 ระยอง 3 ระยอง 5 ระยอง 9 ระยอง 60 เกษตรศาสตร์ 50 ห้วยบง 60 ห้วยบง 80
  4. สีน้ำตาลเข้ม เช่น พันธุ์ระยอง 90
• สีเนื้อหัว มีสองแบบ ได้แก่
  1. สีขาว เช่น พันธุ์ระยอง 1 ระยอง 3 ระยอง 5 ระยอง 7 ระยอง 72 ระยอง 90 ระยอง 11 เกษตรศาสตร์ 50 ห้วยบง 60 ห้วยบง 80
  2. สีขาวครีม เช่น พันธุ์ระยอง 60